Jan Kasprowicz – wyjątkowy, polski poeta

(fot. Materiały Zewnętrzne)

Jan Kasprowicz przyszedł na świat we wsi Szymborze na terenie Kujaw dnia 12 grudnia 1860 roku. O jego skomplikowanej sytuacji może świadczyć fakt, iż wychowywał go mało zaradny, niewykształcony ojciec z trudem podejmujący dorywcze prace. Rodzinny dom często stawał się miejscem nędzy, głodowania. Matka chłopca próbowała w niedoli ułatwić mu późniejsze przyswajanie wiedzy i uczyła syna czytać, czy pisać. Gdy ten ukończył naukę w miejscowej szkole, rodzice idąc za namowami nauczycieli postanowili oddać syna do pruskiego gimnazjum w Inowrocławiu. Brak funduszów na opłacenie stancji zmuszał ucznia do codziennej drogi pieszej na miejsce odbywania zajęć z przedmieść, co przysporzyło mu drwin ze strony rówieśników i pogorszyło jego wyniki na świadectwach

Trudny charakter sprawiał, iż często zmieniał szkoły i późniejsze uniwersytety. Aby zarobić na utrzymanie podczas studiów parał się pracą w czasopismach krajowych. W tym czasie nawiązał zażyłość z Teodozją, która wkrótce po ślubie popełniła samobójstwo poprzedzone rozwodem oraz z nielegalnym towarzystwem socjalistycznym “Ikaryjczycy”, co doprowadziło do skazania Jana Kasprowicza na pół roku więzienia. Po odbyciu kary wyjechał do Lwowa, gdzie mianowano go redaktorem naczelnym “Kuriera Lwowskiego”. Poeta przeżył tu swój kolejny miłosny zawód, kiedy to żona – Jadwiga Gąsowska zostawiła dom z dwójką ich dzieci dla Stanisława Przybyszewskiego. Wydarzenie na trwałe zmieniło sposób pisania i można je odnaleźć w wielu wersach utworów. Kres kryzysu światopoglądowego, jakże widocznego w jego tekstach, położyło ostatnie, lecz szczęśliwe małżeństwo z Marią Bunin.

Po zakończeniu kadencji rektora lokalnej uczelni, wyjechał do Zakopanego – miasta ostatnich dwudziestu lat życia. Tam tworzył pełne góralskiego folkloru dzieła, czerpiąc garściami z ludowych opowieści i historii starych gawędziarzy. W 1923 zamieszkał w willi, położonej w połowie drogi między Poroninem a Zakopanem. Wewnątrz niej zmarł dnia 1 sierpnia 1926. Siedem lat później przeniesiono trumnę z doczesnymi szczątkami Kasprowicza do mauzoleum na ukochaną przez niego Harendę ze starego cmentarza na Pęksowym Brzyzku.

Dies Irae

Hymn “Dies Irae” ukazał się wraz z tomikiem poezji “Ginącemu światu” w 1902 roku. Tytuł został zaczerpnięty z łacińskiej sentencji “Dzień gniewu” oraz prawdopodobnie pochodzi od nazwy średniowiecznej pieśni żałobnej przypisywanej Tomaszowi z Celano, żyjącemu na przełomie XII i XIII wieku. Tekst ten był wykorzystywany jako inspiracja dla wielu poetów, a muzycy poświęcali lata na stworzenie linii melodycznej odpowiednio pasującej do podniosłości dzieła. Współcześnie najbardziej znana kompozycja należy do Wolfganga Amadeusza Mozarta (“Requiem: Dies Irae”).

Utwór Kasprowicza przedstawia profetyczną wizję dnia zagłady ludzkości wraz ze znanym światem. Obraz ten opowiada pierwszy człowiek – Adam, który zdaje się być głosem całej ludzkości. Przeplata się w nim liryka pośrednia z bezpośrednią, a kwestia adresata jest zmienna. Ze względu na ukształtowanie językowe hymn pisarza zalicza się do liryki ekspresjonistycznej. Ten prąd zakładał konieczność przekazania własnych emocji, wniosków i interpretacji otoczenia przez jednostkę. W przypadku “Dies Irae” taką postacią jest Adam, uosabiający jednocześnie całą zbiorowość. Stylistykę napędzają specyficzne formy, jak pytania retoryczne, wykrzyknienia, barwne epitety, emocjonalne czasowniki, czy apostrofy. Melodyjność zapewniają powtórzenia i pewne cechy refrenu. Tekst napisany jest w sposób wolny, miejscami wręcz prozaiczny, pełny dysonansów, bądź rytmicznych zakłóceń.